Ο Salvator Minuchin, ιδρυτής του μοντέλου της δομικής οικογενειακής θεραπεiας, πέθανε στις 31 Οκτωβρίου 2017, λίγες μέρες μετά που γιόρτασε τα 96 γενέθλιά του όπως ήταν και η επιθυμία του έτσι όπως την είχε εκφράσει. Αφήνει πίσω του μια ανεκτίμητη κληρονομιά για όλους τους οικογενειακούς θεραπευτές.
Γεννήθηκε στις 13 Οκτωβρίου 1921 στην Αργεντινή από Ρωσοεβραίους μετανάστες γονείς. Ολοκλήρωσε τις βασικές σπουδές του και το 1950 πήγε στη Νέα Υόρκη, αμέσως μετά πήγε για δύο χρόνια στο Ισραήλ, προτού εγκατασταθεί μόνιμα στις ΗΠΑ. Το 1954 ξεκίνησε την εκπαίδευσή του στην ψυχανάλυση και λίγα χρόνια αργότερα ανέλαβε τη διεύθυνση ως ψυχίατρος σε ένα σχολείο του Wiltwyck, μιας πόλης έξω από τη Νέα Υόρκη (Gladding, 2014).
Ο Minuchin ξεκίνησε τη θεραπευτική του δουλειά με την αντιμετώπιση της παραβατικής συμπεριφοράς μιας ομάδας αγοριών, τα οποία προέρχονταν κυρίως από οικογένειες Πορτορικανών και Αφροαμερικανών και κατοικούσαν στις φτωχογειτονιές (γκέτο) της περιοχής. Η θεραπευτική ομάδα του Minuchin παρατήρησε ότι η ψυχαναλυτική προσέγγιση και οι έως τότε γνωστές αρχές της συστημικής θεραπείας δεν είχαν ιδιαίτερα θεραπευτικά αποτελέσματα σε αυτά τα παιδιά καθώς οι οικογένειες στο Wiltwyck αγωνίζονταν για την καθημερινή επιβίωση και αναζητούσαν άμεσες και συγκεκριμένες λύσεις στα προβλήματα που αντιμετώπιζαν (Aponte & Van Deusen, 1981).
Ο Minuchin και οι συνεργάτες του άρχισαν να αναζητούν προσεγγίσεις και τεχνικές, που θα μπορούσαν να έχουν πιο βραχεία εφαρμογή και θα έπαιρναν υπόψη τους το κοινωνικό περιβάλλον της οικογένειας. Αναζητώντας μια αποτελεσματική παρέμβαση προσέγγισαν την οικογενειακή θεραπεία. Ο Minuchin περιγράφει την προσπάθειά του να βρει τη δική του προσέγγιση ως εξής: «Η ομάδα μας στο Wiltwyck ήταν μια από τις πολλές που εργαζόταν με τη μέθοδο της δοκιμής και του λάθους για να εφαρμόσει στην πράξη τις συστημικές ιδέες.
Βλέπαμε και μελετούσαμε οικογένειες όλες μαζί και σε υποομάδες. Παρατηρούσαμε ο ένας τις συνεδρίες των άλλων και αναλύαμε τα αποτελέσματα από τις παρεμβάσεις μας στις οικογένειες και σε μας, προσπαθούσαμε ξανά και ξανά, αναλύαμε και παρατηρούσαμε. Αρχίσαμε επίσης να μελετάμε τη βιβλιογραφία, ψάχνοντας για τη δουλειά άλλων ανθρώπων που εργάζονταν με οικογένειες» (Minuchin & Nichols, 1993, σελ. 38).
Οι θέσεις του Minuchίn για τις οικογένειες και την ανάπτυξη προβλημάτων έχουν επηρεαστεί από τις βασικές σπουδές του στην ιατρική και από την κλινική του εμπειρία. Η κοινωνική επανάσταση στις ΗΠΑ το 1960 επηρέασε την ενασχόληση του Minuchin με τα ευρύτερα πλαίσια τα οποία καθορίζουν την ανάμιξη προβλημάτων στις φτωχές οικογένειες (Aponte & Van Deusen, 1981, σελ. 310).
Η «δομή της οικογένειας» ήταν από τις πρώτες έννοιες που χρησιμοποίησε. Όπως εξηγεί και ο ίδιος: «Δουλεύοντας με τις οικογένειες και έχοντας την ανάγκη να συλλάβω τη λειτουργία τους, άρχισα να παρατηρώ 6τι η συμπεριφορά τους είχε ένα μοτίβο* –ότι τα μέλη της οικογένειας αντιδρούσαν με έναν τρόπο που μπορούσε να προβλεφθεί. Ένα από τα πρώτα πράγματα που είχα μάθει ως φυσικός ήταν να επικεντρώνομαι στις φυσικές δομές που υπάρχουν κάτω από τις βιολογικές λειτουργίες του οργανισμού. Έτσι άρχισα να σκέφτομαι 6τι η οικογένεια, όπως και το σώμα, έχει μια βασική δομή» (Minuchin & Nichols, 1993, σελ. 40). Το 1992, στο πλαίσιο των πολλών σεμιναρίων που έδινε ανά τον κόσμο για την
παρουσίαση των θέσεών του, ο Minuchin ήρθε και στην Ελλάδα για να συμμετάσχει σε σεμινάριο οικογενειακής θεραπείας το οποίο διοργάνωσε η Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η δομική προσέγγιση στη θεραπεία οικογένειας έχει μια συγκροτημένη θεωρία η οποία συνδέεται άμεσα με τη διάγνωση και την παρέμβαση. Το δομικό μοντέλο εστιάζει στο πώς τα διάφορα μέρη του συστήματος αλληλεπιδρούν, πώς επιτυγχάνεται η ομοιοστατική ισορροπία και πώς δημιουργούνται τα δυσλειτουργικά πρότυπα σχέσεων και επικοινωνίας.
Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της δομικής προσέγγισης είναι η έμφαση που δίνει στην οργάνωση του οικογενειακού συστήματος, στο συζυγικό, στο γονεϊκό και στο αδελφικό υποσύστημα, όπως και στη σαφήνεια των μεταξύ τους ορίων. Στη θεραπευτική διαδικασία ο θεραπευτής λαμβάνει ενεργό μέρος και δουλεύει δυναμικά με την οικογένεια. Αναλαμβάνει πρωτοβουλίες που θα επιφέρουν την αλλαγή στην οικογένεια και χρησιμοποιεί διάφορες τεχνικές γι' αυτό το σκοπό.
Η δομική προσέγγιση έδωσε στη θεραπεία οικογένειας σημαντικές έννοιες και τεχνικές, όπως είναι η δομή, η σύμπραξη, η αναδόμηση, η διαμόρφωση ορίων και ο χάρτης οικογένειας. Ανέδειξε επίσης ένα νέο τρόπο θεώρησης της θεραπευτικής διαδικασίας, όπου σημαντικό ρόλο παίζουν η προσωπικότητα και η δυναμική παρουσία και παράσταση του θεραπευτή.
Παπαδιώτη-Αθανασίου Β. και Σοφτά-Nall Λ. (επιμ.).
Σχολές οικογενειακής-συστημικής θεραπείας. Προδημοσίευση.